در قلب شهر زیبای شیراز ، بنایی به نام ارگ کریم خان زند با ابهت و سرشار از تاریخ و شکوه ایرانی خودنمایی می کند یکی از بهترین جاهای دیدنی شیراز است ؛ بنایی که یکی از قدیمی ترین و پرطرفدارترین یادگاری ها از دوره شکوفای زندیه است و امروزه یکی از مهم ترین جاذبه های گردشگری شهر معروف به شعر و ادب حساب می‌شود. ارگ کریم خان زند، این قلعه باشکوه و اصیل ، سال ها داستان های پادشاهان ایران ، جنگ و تغییرات سیاسی مختلف ایران را در دل خود جای داده است.
تاریخچه ساخت ارگ کریم خان زند
ارگ کریم خان زند در سال 1180 هجری قمری با دستور کریم خان زند ، موسس با شکوه و پر افتخار سلسله زندیه ، ساخته شد. پس از آنکه کریم‌خان شیراز را به عنوان پایتخت سلسله زند انتخاب کرد ، تصمیم گرفت اَرگی بسازد که شامل کاخی حکومتی و همچنین دژی نظامی برای دفاع باشد ، این ارگ محل زندگی شخصی کریم خان زند نیز بود و از همین رو ، این ارگ با نام ارگ کریم خان زند شناخته می شود.
در دوران قاجاریه ، متاسفانه بسیاری از آثار با شکوه زندیه تخریب شدند ، اما این ارگ با وجود تغییر کاربری که در استفاده این ارگ رخ داد ، همچنان ارگ کریم خان پا برجا باقی ماند. در دوره پهلوی ارگ به زندان شهربانی تغییر کرد و متأسفانه آسیب های بسیاری متحمل شد ؛ اما خوشبختانه امروزه با قرار گرفتن زیر نظارت وزارت میراث فرهنگی با عنوان موزه بزرگ فارس نگهداری می‌شود.
چرا ارگ کریم خان کج است ؟
یکی از نکته هایی که بسیاری از بازدید کنندگان ارگ کریم خان را شگفت زده می کند ، کج بودن یکی از برج های ارگ کریم خان زند است. برجی که در جنوب شرقی ارگ وجود دارد با انحرافی قابل مشاهده به سمت بیرون متمایل شده است.
این کج بودن ، نتیجه حفاری های اشتباه و ساخت تأسیسات فاضلاب در دوره پهلوی است. زمانی که ارگ به زندان تبدیل شد ، برای نصب تأسیسات ، خاک زیر پایه برج ها دستکاری شد که باعث نشست غیر هماهنگ خاک زمین و منحرف شدن برج شد. البته این موضوع با تحویه عوامل مهندسی ایمن شده.
معماری ارگ کریم خان زند
طرح کلی ارگ کریم خان زند به شکلی مستطیلی است و در چهار طرف آن برج هایی با ارتفاعی حدود 14 متر قرار دارد. ارتفاع دیوارها حدود 12 متر می باشد و ضخامت این دیوار ها از پایین به 3 متر هم می رسد. سبک معماری انجام شده در این بنا ، ترکیبی از ویژگی های نظامی و اقامتی است.
فضای داخلی ارگ شامل چندین ایوان ، تالار ، حیاط بزرگ ، حوض ، اتاق های متعدد و حتی حمامی خصوصی است. کاشی کاری بالای در ورودی ارگ کریم خان زند ،تصویری از نبرد رستم و دیو سفید را نشان می‌دهد که از آثار زیبای قاجاری حساب می شود.
عکس هایی از منظره های داخل ارگ کریم خان زند
ارگ کریم خان زند دارای فضایی زیبا ، شگفت انگیز و تاریخی است. معماری سنتی ایرانی با نقاشی های دیواری ، پنجره های ارسی با شیشه های رنگی ، مقرنس کاری های گچی و سقف های نقاشی شده ، همگی نشان دهنده و خبر دهنده از ظرافت هنری دوره زندیه می باشند.
در تالارها ، هنوز می توانیم نقاشی هایی زیبا را مشاهده کنیم که با رنگ های معدنی مثل طلا ، جیوه ، شنگرف و گل اخرا کشیده شده‌اند. همچنین حیاط مرکزی با فضای سبز و حوض مستطیلی شکل ، آرامشی خاص را به محیط داده است.
عکس قدیمی ارگ کریم خان زند
عکس های تاریخی باقی مانده از ارگ کریم خان زند ،نشان می دهند که در دوره قاجاریه و حتی در اوایل دوره پهلوی ، این ارگ تا چه حدی مورد استفاده قرار می گرفته. در بسیاری از این عکس ها ، برج ها ، سردر کاشی کاری شده و حتی نگهبانان در محوطه ارگ دیده می‌شوند. برخی از عکس های دوره زندیه و قاجار در موزه پارس شیراز نگهداری می شوند.
ارگ کریم خان چند سال قدمت دارد ؟
با توجه به اینکه ساخت این ارگ به سال 1180 هجری قمری « برابر با 1766 میلادی » بر می گردد ، ارگ کریم خان زند بیش تر از 250 سال قدمت دارد. این بنا از محدود آثار باقی مانده از دوره زندیه است که همچنان استوار ایستاده و یادآور شکوه دوران زندیه است.
قیمت بلیط ارگ کریم خان زند
برای بازدید از ارگ کریم خان زند ، بهای بلیط برای بازدید کنندگان ایرانی در سال 1404 حدود 10,000 تومان می باشد. این مبلغ ممکن است بسته به مصوبات جدید اداره میراث فرهنگی شیراز کمی تغییر کند. نکته قابل ذکر این است که برای گردشگران خارجی ، هزینه بلیط بیشتر است.
ساعت بازدید ارگ کریم خان
بر اساس برنامه اعلام شده توسط اداره میراث فرهنگی فارس ، ساعات بازدید ارگ کریم خان زند به شرح زیر است:
نیمه اول سال : 8:30 صبح تا 21:00
نیمه دوم سال : 7:30 صبح تا 20:30
بهتر است در تعطیلات رسمی و ایام خاص ، قبل از بازدید از طریق شماره تماس مجموعه « 07132247648 » از وضعیت باز بودن ارگ مطلع شوید.
آدرس ارگ کریم خان زند
آدرس ارگ کریم خان زند در بهترین نقطه شهر قرار دارد و دسترسی به آن بسیار آسان است:
آدرس دقیق ارگ : شیراز،خیابان کریم خان زند،نبش میدان شهرداری
دسترسی با مترو : ایستگاه زندیه
مکان روی نقشه : نمایش روی نقشه گوگل
آدرس ارگ کریم خان زند در مپ Map :
“]
اجزای داخلی و فضا های مختلف ارگ کریم خان زند
ارگ کریم خان زند از قسمت های خاص و متنوعی تشکیل شده که هر کدام کاربرد خاصی در زمان حکومت زندیه داشته‌اند. مهم ترین این بخش ها شامل موارد زیر است:
۱. حیاط مرکزی
این حیاط بزرگ در بخش مرکز ارگ واقع شده و دارای فضای سبز ، درختان نارنج و حوضی زیبا در وسط آن است. دور تا دور حیاط را اتاق‌ها ، ایوان ها و تالار ها احاطه کرده‌اند. حیاط به گونه‌ای طراحی شده که نور طبیعی به خوبی در تمام فضا های اطراف آن پخش می شود.
۲. ایوان های ستون دار
در ضلع های شمالی ، جنوبی و غربی ارگ ، ایوان هایی با ستون های سنگی قرار گرفته‌اند. البته برخی از ستون ها در دوره قاجار با ستون های چوبی تزیین شده جایگزین شده‌اند که هماهنگی کمتری با سبک اولیه بنا دارند.
۳. اتاق ها و تالار ها
در اطراف ایوان‌ها ، اتاق هایی قرار دارند که محل اقامت ، جلسات و کاربری های مختلف حکومتی بوده‌اند. این اتاق ها با نقاشی های دیواری ، تذهیب‌ها و طاقچه های هنری تزئین شده اند.
۴. حمام ارگ
در بخش شرقی ارگ ، حمام خصوصی کریم خان واقع شده که یکی از زیباترین بخش های مجموعه است. این حمام دارای رختکن هشت ضلعی ، گرمخانه با ستون های سنگی یکپارچه و دالان های مخصوص عبور گرما ( گربه رو ) است. طاق ها با آهک بری و تزیینات زیبا تزئین شده اند که اصالت و مهارت معماران دوره زندیه را به رخ جهانیان می کشند.
امنیت و استحکامات نظامی ارگ
در طراحی ارگ کریم خان زند ، اختیارات دفاعی دقیقی اندیشیده شده بود. وجود دیوار های ضخیم ، برج های بلند و خندق اطراف ارگ ، از مهم ترین اقدامات برای امنیت بنا به حساب می آمدند.
چهار برج عظیم در چهار گوشه ارگ به عنوان دیده بان استفاده می شدند و از آنجا که ارگ در مرکز شهر قرار داشت ، این برج‌ها به محافظت از شهر نیز کمک بسیاری می کردند. خندق دور ارگ با عمق مناسب برای جلوگیری از نفوذ دشمن حفر شده بود که امروزه اثری از آن باقی نمانده ، اما در اسناد تاریخی و نقشه های قدیمی ذکر شده است.
نقش ارگ در زندگی فرهنگی و اجتماعی شیراز
در زمان حکومت کریم‌خان زند،ارگ نه‌تنها مقر حکومت،بلکه محل برگزاری نشست‌ها،مشاوره‌های سیاسی، تصمیم‌گیری‌های کلان و حتی امور قضایی بود.کریم‌خان به‌دلیل سبک مدیریتی مردمی و عادلانه‌اش، عنوان وکیل‌الرعایا (وکیل مردم) را انتخاب کرد و ارگ کریم خان زند مرکز این حکومت مبتنی بر عدالت بود.
با گذشت قرن ها ، ارگ همچنان در زندگی اجتماعی شیراز نقش دارد. امروزه ، به عنوان موزه ای بزرگ ، هر ساله میزبان هزاران گردشگر داخلی و خارجی است که برای لمس تاریخ و فرهنگ ایرانی به شیراز سفر می کنند.
امکانات گردشگری و رفاهی اطراف ارگ
اگر قصد بازدید از ارگ کریم خان زند را دارید ، امکانات رفاهی و گردشگری متعددی در اطراف این بنای تاریخی وجود دارد:
بازار وکیل شیراز : تنها چند قدم با ارگ فاصله دارد ؛ مکانی عالی برای خرید سوغات و صنایع دستی.
حمام وکیل و مسجد وکیل : دو بنای تاریخی دیگر از دوره زندیه که در کنار ارگ قابل بازدید هستند.
رستوران های سنتی و کافه ها : در اطراف میدان شهرداری می‌توانید طعم غذاهای اصیل شیرازی را تجربه کنید.
دسترسی آسان : ایستگاه مترو و تاکسی در نزدیکی ارگ ، بازدید را آسان و سریع تر کرده‌اند.
پیشنهاد بازدید برای گردشگران شیراز
اگر به شیراز سفر می کنید ، پیشنهاد می‌شود بازدید از ارگ کریم خان زند را در ابتدای سفر خود قرار دهید. زیرا موقعیت مکانی این ارگ ، دسترسی آسان به دیگر دیدنی های مرکز شهر مانند آرامگاه حافظیه شیراز ، باغ عفیف آباد شیراز
، خانه زینت الملوک و شاهچراغ (ع) را فراهم می کند. همچنین ، قدم زدن در کوچه پس کوچه های اطراف ارگ و لذت بردن از معماری سنتی ، تجربه ای ناب از فضای شهری تاریخی شیراز خواهد بود.
جمع‌بندی
“ارگ کریم خان زند” یکی از با ارزش ترین آثار تاریخی ایران و نگینی در دل شیراز است. بنایی که از روز های شکوه حکومت زندیه تا امروز ، همچنان پابرجاست و روایتگر بخشی مهم از تاریخ ایران است. اگر به شیراز سفر می کنید ، بازدید از این ارگ با شکوه را در اولویت بگذارید و دمی با تاریخ ، معماری و فرهنگ ایران زمین خلوت کنید.
