مسجد جامع عتیق – خدای خانه یکی از مساجد بسیار معروف ایرانی است که از بخش های مختلفی تشکیل شده است. از خدای خانه و دارالمصحف گرفته تا کتیبه های باستانی و افسانه های مردمی، در این مسجد قرار دارند.
اگر روزی به شیراز سفر کردید، در کنار بازدید از شاهچراغ شیراز حتماً به کعبه ثانی ایران رفته و از این مسجد باشکوه نیز دیدن فرمایید تا با فرهنگ و هنر ایرانی و اسلامی بیش تر آشنا شوید.
ترغیب انگیز – مسجد عتیق شیراز
در مسجد جامع عتیق شیراز، راز های زیادی وجود دارد و سکوت خاصی بر آن حکم فرما است. بسیاری از شیرازی ها این مسجد را کعبه ثانی می نامند.این جا همان جایی است که سال هاست نور ایمان را در دل مردم زنده نگه داشته است. در وسط حیاط این مسجد یک بنای چهار گوش وجود دارد که دارالمصحف نام دارد. در باور مردم، این مکان همان جایی است که قرآن های آسمانی در آن نگهداری می شده است. اگر روزی به شیراز سفر کردی، در میان همه ی جاهای دیدنی شیراز، حتما زمانی را به بازدید از مسجد عتیق شیراز اختصاص دهید.
مسجد جامع عتیق شیراز کجاست؟
مسجد جامع عتیق – خدای خانه در ضلع شرقی حرم مطهر شاهچراغ (ع) واقع شده و یکی از مهم ترین بناهای مذهبی و تاریخی استان فارس به شمار می آید. اگر از میدان شهدا یا میدان شهرداری شیراز وارد خیابان آستانه شوید، پس از چند دقیقه پیاده روی، به ورودی باشکوه مسجد عتیق خواهید رسید. موقعیت جغرافیایی این مسجد با عرض ۲۹٫۶۱۵۱ درجه شمالی و طول ۵۲٫۵۴۵۵ درجه شرقی، آن را درست در مرکز تاریخی شیراز قرار داده است.
آدرس مسجد جامع عتیق شیراز کاملا در دسترس است چراکه در نزدیکی ایستگاه مترو شهرداری شیراز و بازار وکیل واقع شده و از حرم شاهچراغ تنها چند دقیقه فاصله دارد. بسیاری از آثار تاریخی مانند بازار وکیل، مسجد نصیرالملک، سعدیه و باغ ارم شیراز در نزدیکی آن قرار دارند.
آدرس مسجد جامع عتیق شیراز:
میدان شهرداری شیراز، خیابان آستانه، مسجد عتیق
بهترین زمان بازدید از مسجد عتیق شیراز
بازدید از مسجد جامع عتیق – خدای خانه که یکی از قدیمی ترین مساجد ایران است، می تواند تجربه شیرینی برای شما رقم بزند. بهترین زمان برای بازدید از این بنای تاریخی فصل بهار و اوایل پاییز است. در این فصل ها هوای شیراز مطبوع و دل انگیز است و گردشگران می توانند بدون گرمای شدید یا سرمای زمستان، در آرامش از فضای معنوی مسجد استفاده کنند.
در طول روز، نور خورشید از میان طاق ها و شبستان ها می تابد و همه جا را روشن می کند. اما اگر می خواهید حال و هوای معنوی تر مسجد را بیش تر حس کنید، بهتر است که برای اقامه نماز مغرب آن جا باشید. در این ساعت، صدای اذان در فضای تاریخی مسجد پخش می شود و فضا کاملا مهنوی است.
مسجد عتیق شیراز کی ساخته شد؟
بنای اولیه مسجد عتیق شیراز در قرن سوم هجری قمری احداث شده است. مورخان می گویند این مسجد در سال ۲۸۱ هجری قمری، در دوران حکومت صفاریان و به دستور عمرو لیث ساخته شد. بعدها، در دوره های آل بویه، سلجوقیان، صفویان و زندیه مرمت و بازسازی های متعددی روی آن انجام گرفت.
مسجد جامع عتیق در واقع، اولین مسجد جامع شیراز است و به عنوان قدیمی ترین مسجد فارس شناخته می شود. این بنا نه تنها مرکز عبادت بوده بلکه در دوران گذشته محل آموزش علوم دینی و حتی نگهداری قرآن های نفیس بوده است.
اسطوره شناسی و ریشه های تاریخی مسجد
در میان مکان های تاریخی مختلف،مسجد جامع عتیق – خدای خانه جایگاه ویژه ای دارد، علت این امر آن است که این مسجد با اسطوره و تاریخ همراه است. روایت های تاریخی نشان می دهد که پیش از ساخت مسجد، در این مکان آتشکده ای ساسانی قرار داشته که بعدها با ورود اسلام، به مسجدی جامع تبدیل شده است.
برخی محققان معتقدند که معماری این بنا تداوم اندیشه ی مقدس بودن مرکز عالم را نشان می دهد. این مفهوم در اسطوره های ایرانی نیز دیده می شود. در باور اسطوره ای ایرانیان، مرکز عالم جایی است که آسمان و زمین به هم می رسند و بسیاری از افراد، این مسجد را مرکز عالم می دانند.
باورهای مردم و افسانه های مسجد عتیق شیراز
مسجد جامع عتیق – خدای خانه با افسانه ها و باورهای مردمی همراه شده است. مردم شیراز از گذشته این مکان را مقدس تر از سایر مساجد شهر می دانستند. آنان باور داشتند که دعایی که در خدای خانه خوانده شود، حتما مستجاب خواهد شد.
یک روایت وجود دارد که می گوید در یکی از شب های قدر، نوری آسمانی بر بام مسجد تابیده شده است. از آن زمان به بعد، این مکان را «کعبه ثانی» نامیده اند. برخی نیز بر این باورند که در زیرزمین مسجد، قرآن های خطی و نسخه های اولیه مصحف شریف پنهان شده اند و همین باور باعث شد بخش مرکزی بنا را «دارالمصحف» بنامند.
در مسجد عتیق شیراز چه بناهایی وجود دارند؟
مسجد جامع عتیق – خدای خانه مجموعه ای کامل از فضاهای مذهبی و فرهنگی است که در دوران های مختلف ساخته شده اند. از مهم ترین بخش های آن می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- شبستان های شرقی و غربی: با ستون های سنگی و سقف های گنبدی که یادآور معماری اصیل ایرانی هستند.
- خدای خانه (دارالمصحف): بنایی چهارضلعی در میانه حیاط مسجد که گفته می شود محلی برای نگهداری قرآن نفیس عثمان طه بوده است.
- ایوان جنوبی و محراب باشکوه: که با کاشی کاری ها و گچ بری های نفیس تزئین شده است.
- کتیبه های تاریخی: شامل نوشته هایی از دوران آل مظفر و صفوی که بر دیوارهای مسجد نقش بسته اند.
- ورودی شمالی مسجد: که با تزئینات آجری و سنگ نوشته های تاریخی، شکوهی خاص به بنا بخشیده است.
معماری مسجد عتیق شیراز
معماری مسجد جامع عتیق – خدای خانه نمادی از هنر و معماری ایرانی است. پلان مسجد عتیق به شکل مستطیلی است که یک حیاط مرکزی دارد و چهار ایوان در اطراف آن قرار گرفته اند. استفاده از آجر، سنگ و گچ در ساختار بنا، سادگی و استحکام را هم زمان نشان می دهد. ستون ها و طاق ها، کاملا متناسب و هماهنگ طراحی شده اند تا فضایی بسیار زیبا و باشکوه فراهم کنند.
در مرکز حیاط، بنایی با نام خدای خانه یا دارالمصحف قرار دارد. این ساختمان با طاق های ضربی و قوس های تیزه دار ساخته شده و به شکل چهار گوشه می باشد. این بخش در زمان شاه شجاع مظفری ساخته شده و محلی برای قرائت و نگهداری قرآن بوده است.
کاشی کاری ها و مقرنس های ظریف، به ویژه در ایوان جنوبی، به خوبی هنر صفوی را به نمایش می گذارد.
سرگذشت مرمت های مسجد عتیق شیراز
مسجد جامع عتیق – خدای خانه در طول تاریخ، چندین بار آسیب و مرمت را تجربه کرده است. زلزله های متعدد شیراز، بخش هایی از آن را ویران کرده است. اما مردم و پادشاهان، آن را بازسازی کرده اند. در دوره صفویه، بخش هایی از گچ بری ها و کاشی های این مسجد مرمت شد. در دوران زندیه، کریم خان زند دستور بازسازی بخش هایی از شبستان جنوبی را داد. در دوره پهلوی نیز مرمت های حفاظتی روی دیوارها و کتیبه ها صورت گرفت. در سال های اخیر، سازمان میراث فرهنگی پروژه ای گسترده برای مرمت تزئینات خدای خانه و ایوان جنوبی اجرا کرده است.
گوشه گوشه مسجد عتیق را بخوانید
در گوشه گوشه مسجد جامع عتیق – خدای خانه نوشته ها و کتیبه های مختلفی وجود دارد. در قسمت شرقی این مسجد یک کتیبه از دوران شاه شجاع وجود دارد که دستور ساخت خدای خانه در آن ذکر شده است. در بخش شمالی، نقش های اسلیمی ظریفی دیده می شود که سبک هنرمندان دوره صفوی است.
اگر به جزئیات علاقه دارید، به نقش های گل و بوته بر روی سنگ های ورودی توجه کنید. این نقوش از طبیعت شیراز الهام گرفته و باغ های معروف آن مانند باغ ارم شیراز، را نشان می دهد.
رابطه شاه چراغ و مسجد عتیق
مسجد جامع عتیق – خدای خانه در نزدیکی حرم مطهر احمد بن موسی (شاهچراغ) قرار گرفته است.در گذشته، زائرانی که برای زیارت شاه چراغ به شیراز می آمدند، ابتدا در مسجد جامع عتیق وضو می گرفتند و نماز می خواندند، سپس به زیارت حرم می رفتند. حتی در برخی کتاب های تاریخی آمده است که در ایام خاص، قرائت قرآن در دارالمصحف مسجد عتیق و حرم شاه چراغ به صورت هم زمان برگزار می شده است.
دانستنی های جالب درباره مسجد
خوب است بدانید که مسجد جامع عتیق – خدای خانه قدیمی ترین مسجد جامع ایران است که هنوز پا بر جا بوده و قابل استفاده است. نام خدای خانه به این دلیل بر روی این مسجد گذاشته اند که محلی برای نگهداری قرآن بوده است. لقب «کعبه ثانی» نیز برای آن در نظر گرفته شده زیرا مردم آن را هم ارز کعبه می دانستند.
در حفاری های اطراف مسجد، آجرهایی با نقش های ساسانی کشف شده است. این امر سبب شده تا مورخین احتمال بدهند که این مکان پیش از اسلام نیز وجود داشته است. برخی مورخان بر این باورند که طرح اولیه مسجد عتیق، الگوی ساخت مسجد جامع اصفهان قرار گرفته است. در دوران آل مظفر، قرآن ۳۰ پاره ای خط کوفی در دارالمصحف نگهداری می شد که امروزه در موزه ملی ایران قرار دارد.
از بالای گنبد جنوبی مسجد، می توان بافت تاریخی شیراز را دید که بری بسیاری از افراد می تواند جذاب باشد. در شب های قدر، مردم مراسم احیا را در این مسجد برگزار می کنند.
دیدنی های اطراف مسجد عتیق شیراز
موقعیت مکانی “مسجد جامع عتیق – خدای خانه”در بافت تاریخی شهر می باشد و همین امر سبب شده که در اطراف آن مجموعه ای از جاهای دیدنی شیراز قرار گیرد. در فاصله ای کوتاه می توانید از چند مکان معروف دیدن کنید:
- شاهچراغ شیراز: آرامگاه احمد بن موسی (ع) که گنبد فیروزه ای و آینه کاری های خیره کننده ای دارد و بسیار معروف و مشهور است.
- سعدیه شیراز: آرامگاه شاعر بزرگ ایران، سعدی، که فضای باغ مانند و حوض های فیروزه ای اش دارد و یکی از محبوب ترین جاذبه های گردشگری شیراز است.
- باغ ارم شیراز: از زیباترین باغ های ایران و میراث جهانی،که عمارت تاریخی و گل های معطر دارد.
- بازار وکیل و حمام وکیل: این بنا ها یادگار دوران زندیه بوده که تنها چند دقیقه با مسجد فاصله دارد.
- مسجد نصیرالملک: این مسجد که در کنار مسجد عتیق قرار دارد، نماد دیگری از هنر اسلامی شیراز است
