در میان جاذبه‌های مذهبی و تاریخی شیراز،شاهچراغ شیراز همچون نگینی پرنور می‌درخشد.این آرامگاه مقدس متعلق به حضرت احمد بن موسی (ع)،فرزند ارشد امام موسی کاظم (ع) و برادر بزرگوار امام رضا (ع) است.وجود این حرم مطهر نه‌تنها جایگاهی معنوی برای شیعیان دارد،بلکه از نظر هنر معماری نیز یکی از شاخص‌ترین آثار مذهبی در ایران به شمار می‌رود.در ادامه این مطلب از شیرازی شو با ما همراه باشید.
این زیارتگاه به دلیل معماری چشم‌نواز،آینه‌کاری‌های خیره‌کننده و کاشی‌کاری‌های ظریفش،از دیدگاه گردشگران داخلی و خارجی یکی از زیباترین حرم‌ها و مساجد کشور محسوب می‌شود.حرم حضرت شاهچراغ (ع) در سال ۱۳۲۱ خورشیدی به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
شکوه معماری حرم
ساختار معماری حرم برگرفته از سبک آذری است که در دوران ایلخانان رایج بود.فضای درونی حرم با آینه‌کاری‌های چشم‌نواز، خطوط هنرمندانه فارسی و عربی،و کاشی‌هایی با رنگ‌های گرم،فضایی معنوی و تماشایی را ایجاد کرده است.درون حرم، چهار شاه‌نشین قرار دارد که ضریح نقره‌ای حضرت در زیر گنبد اصلی و در مرکز آن واقع شده است.
در سمت غرب حرم،مسجدی قرار دارد و اطراف حیاط آن را درختان سرسبز و حوض بزرگی مزین کرده‌اند.در ضلع شمال شرقی صحن،آرامگاه حضرت سید میر محمد (ع)،برادر حضرت شاهچراغ (ع)،دیده می‌شود.حجره‌هایی دوطبقه با کاشی‌کاری‌های دل‌انگیز نیز گرداگرد صحن ساخته شده‌اند.
شبستان‌ها و صحن‌های حرم
حرم مطهر شاهچراغ (ع) دارای چهار صحن به نام‌های صحن اصلی،صحن امام جواد (ع)،صحن حضرت معصومه (س) و صحن عتیق است.همچنین سه شبستان با اسامی دارالعباده،شبستان بزرگ امام خمینی (ره) و شبستان حضرت سید میر محمد (ع) در این مجموعه مذهبی وجود دارد.ضریح اصلی در شبستان دارالعباده واقع شده است.
موقعیت و آدرس حرم حضرت شاهچراغ (ع)
آدرس: شیراز،خیابان لطفعلی‌خان زند،خیابان احمدی
دسترسی به حرم بسیار آسان است و زائران از هر نقطه شهر می‌توانند با وسایل حمل‌ونقل عمومی یا شخصی به‌راحتی به این مکان معنوی سفر کنند.
نگاهی به زندگانی حضرت شاهچراغ (ع)
حرم مطهر شاهچراغ (ع) با نام اصلی سید احمد بن موسی (ع) فرزند ارشد امام موسی کاظم (ع) و برادر بزرگوار امام رضا (ع) هستند.با توجه به اینکه تاریخ تولد ایشان به‌طور دقیق مشخص نیست،روز ششم ذی‌القعده در تقویم رسمی ایران به‌عنوان روز بزرگداشت ایشان تعیین شده است.
پس از شهادت پدرشان،برخی از شیعیان ایشان را به‌عنوان امام معرفی کردند؛اما حضرت در خطبه‌ای رسمی اعلام کردند که امامت برادرشان،حضرت علی بن موسی الرضا (ع)،از سوی خداوند تعیین شده است.
شهادت حضرت شاهچراغ و آغاز بنای حرم
هنگامی که مأمون عباسی از حرکت شیعیان و خاندان اهل بیت (ع) به‌سوی طوس مطلع شد،فرمان جلوگیری از این حرکت را صادر کرد.در همین راستا،حضرت سید احمد (ع) و همراهانش در مسیر شیراز،مورد حمله قرار گرفتند.ایشان پس از پنهان شدن در یکی از منازل شیراز،سرانجام پس از کشف محل اقامت‌شان توسط مأموران،به شهادت رسیدند و خانه نیز بر پیکر مطهرشان خراب شد.
ماجرای نام‌گذاری به «شاهچراغ»
تا قرن‌ها مدفن حضرت ناشناخته باقی مانده بود.در دوران حکومت آل بویه،پیرزنی ساکن در همان منطقه،در شب‌های جمعه نوری عجیب را از تلی خاک مشاهده می‌کرد.این پدیده موجب شد تا امیر عضدالدوله،حاکم وقت،از محل بازدید کند.پس از مشاهده نور،حفاری‌هایی انجام شد که پیکر مطهر حضرت احمد بن موسی (ع) کشف شد و بر فراز آن حرم باشکوهی ساخته شد.
تاریخچه گسترش و بازسازی حرم
نخستین ساختار حرم به دوران عضدالدوله دیلمی برمی‌گردد (قرن چهارم هجری قمری).در دوره‌های بعدی مانند اتابکان فارس،ایلخانیان،صفویان،قاجاریان و دوره پهلوی نیز بازسازی‌ها و توسعه‌های متعددی صورت گرفت.ملکه تاشی خاتون،مادر شاه ابواسحاق،نقشی کلیدی در ساخت گنبد و بخش‌های اطراف حرم داشت و حتی بخشی از املاک خود را وقف این مکان مقدس کرد.
در دوره قاجار،شاهان این سلسله توجه ویژه‌ای به حرم داشته‌اند و آیینه‌کاری‌های امروزی و ضریح نقره‌ای نیز در همین دوران ساخته شده‌اند.پس از انقلاب اسلامی نیز فعالیت‌های عمرانی گسترده‌ای برای گسترش،زیباسازی و نوسازی حرم انجام گرفته است.
امامزاده سید میرمحمد (ع)؛عابدی در کنار شاهچراغ (ع)
حضرت سید میرمحمد بن موسی (ع)،مشهور به میرمحمد عابد،یکی از فرزندان امام موسی کاظم (ع) و برادر حضرت احمد بن موسی شاهچراغ (ع) است.آرامگاه وی در بخش شرقی حرم مطهر شاهچراغ (ع) واقع شده و به‌عنوان یکی از زیارتگاه‌های مهم شیعیان در شیراز شناخته می‌شود.
میرمحمد به سبب عبادت‌های فراوان و شب‌زنده‌داری‌هایش،لقب «عابد» گرفت.درباره چگونگی وفات ایشان،دیدگاه‌های گوناگونی وجود دارد؛برخی مورخان معتقدند وی در اثر درگیری با حاکمان وقت فارس به شهادت رسید،در حالی که برخی منابع دیگر،وفات ایشان را طبیعی دانسته‌اند.
کشف قبر میر محمد و ساخت آرامگاه
در حدود سال ۷۰۴ هجری شمسی،میرزا عنایت‌الله دستغیب نوری در منزلش مشاهده کرد که پس از بررسی،به لوحی برخورد که محل دفن حضرت سید میرمحمد (ع) را مشخص می‌کرد.این واقعه باعث شد تا در همان مکان بنایی برای آرامگاه ایشان ساخته شود.او با خرید منازل اطراف،توسعه آرامگاه را آغاز کرد.برخی منابع نیز بر این باورند که کشف قبر در دوره اتابک بن سعد زنگی صورت گرفته است.
در دوران حکومت نادرشاه افشار،آرامگاه مرمت شد.سپس در زمان قاجار،ضریحی نقره‌ای در سال ۱۲۵۸ هجری شمسی به دستور ناصرالدین شاه نصب شد و بعدها در سال ۱۲۶۷ هجری شمسی،ضریحی جدید به دستور شاهزاده اویس میرزا ساخته شد.
ساختار حرم و افراد مدفون در جوار آن
آستان حضرت سید میرمحمد (ع) در گذشته حیاطی مستقل داشته و از طریق بازار بین‌الحرمین به حرم مطهر شاهچراغ (ع) متصل بوده است.اگرچه ایوان قدیمی این بنا،فاقد تزیینات سنتی بوده،اما بعدها توسط هنرمندان توسعه یافته و با نماسازی جدید آراسته شده است.نخستین گنبد حرم نیز ظاهراً در دوران ظهیرالدوله بنا شد و در عصر ناصرالدین شاه مرمت گردید.
در این آرامگاه افراد زیادی از خاندان اهل بیت (ع) و سادات شیراز دفن شده‌اند.از جمله مقبره‌ای در سمت چپ ضریح وجود دارد که بر روی آن نوشته شده:ابراهیم بن محمد بن موسی،که گفته می‌شود فرزند حضرت سید میرمحمد (ع) است.
کتابخانه تخصصی آستان احمدی و محمدی (ع)
ملکه تاشی خاتون،مادر شاه ابواسحاق،از نخستین بنیان‌گذاران کتابخانه آستان مقدس احمدی و محمدی (علیهماالسلام) بود.وی با وقف قرآن و کتب دیگر،اساس این کتابخانه را بنا نهاد.اما به‌دلیل جنگ‌های متعدد،بسیاری از کتاب‌ها غارت شد.
در سال ۱۲۸۶ هجری شمسی،متولی وقت آستان اقدام به احیای کتابخانه کرد و آثار متعددی،از جمله نوشته‌های خود را در اختیار آن گذاشت.پشت جلد تمامی این کتاب‌ها واژه «وقف» حک شد.نخستین کتابدار این مجموعه فردی به نام مصطفی مؤذن بود.
در سال ۱۳۴۳ هجری شمسی،مصادف با میلاد امام رضا (ع)،کتابخانه مجدداً فعالیت خود را آغاز کرد و با ۳۰۶ جلد کتاب، شامل ۲۲۷ نسخه خطی و چاپی از سید جلال‌الدین مجدالاشراف شیرازی و ۷۹ جلد کتاب درسی اهدایی،آغاز به‌کار کرد.با تلاش‌های محمد هادی سلاحی،تعداد کتاب‌ها طی پنج سال به ۶۶۷۵ جلد رسید.این روند ادامه یافت تا در سال ۱۳۵۶، مجموعه‌ای با بیش از ۸۰۰ جلد کتاب خطی و بیش از ۸۰۰۰ جلد کتاب چاپی در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفت.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی،کتابخانه در محل جدیدی در ضلع جنوبی حرم و در فضای وسیع‌تری به کار خود ادامه داد.تا سال ۱۳۹۴،موجودی کتابخانه و مرکز پژوهش آستان مقدس به بیش از ۶۵ هزار نسخه کتاب چاپی فارسی،۲۰۰ نسخه نفیس، ۵۰۰۰ عنوان مرجع، و ۸۰۰۰ کتاب کودک رسید.
موزه آستان مقدس شاهچراغ (ع)
موزه آستان شاهچراغ شیراز (ع) در تاریخ ۳۰ آبان ۱۳۴۴ هجری شمسی،همزمان با عید مبعث،فعالیت خود را آغاز کرد.در ابتدا، بازدید از موزه تنها در روزهای پنجشنبه امکان‌پذیر بود.نخستین محل آن،ورودی فعلی خواهران بود.پس از انقلاب،در سال ۱۳۶۳ هجری شمسی،بخش‌هایی از ضلع شمالی صحن به سالن موزه تبدیل شد.
در سال ۱۳۷۲،ساختمان جدید موزه در ضلع جنوبی حرم ساخته شد.با انتقال کتابخانه قدیمی به این فضا،وسعت کلی موزه به حدود ۱۰۰۰ متر مربع افزایش یافت.
در این موزه آثار تاریخی ارزشمندی نگهداری می‌شود که از دوران پیش از تاریخ تا دوره معاصر را شامل می‌شود.مجموعه‌ای بالغ بر ۸۰۰۰ شیء تاریخی و بیش از ۳۰۰۰ نسخه خطی و سند قدیمی در این موزه وجود دارد که به صورت دوره‌ای به نمایش گذاشته می‌شوند.
چهره‌های برجسته مدفون در حرم شاهچراغ (ع)
دفن شدن در کنار قبور اهل بیت (ع) همواره آرزوی مؤمنان بوده است.”حرم مطهر شاهچراغ (ع)” نیز میزبان بسیاری از بزرگان،علما،شعرا و عارفان شده است.برخی از افراد سرشناس مدفون در این مکان عبارت‌اند از:
آیت‌الله شهید سید عبدالحسین دستغیب:دومین شهید محراب انقلاب اسلامی.
آیت‌الله نجابت:از یاران نزدیک آیت‌الله دستغیب.
بسمل شیرازی:از حکمای بزرگ در معانی،فلسفه و ادب.
داوری شیرازی:ادیب،خطاط و سخنور برجسته.
میرزا ابوالقاسم سکوت:از عرفای معروف قرن ۱۳ هجری.
وصال شیرازی و فرزندانش:از برجسته‌ترین شعرا و خوشنویسان شیراز.
سید ماجد بحرانی:از علمای بزرگ حدیث و فقه.
صادق‌خان زند و جعفرخان زند:از شاهزادگان زندیه.
آیت‌الله عبدالحسین حائری شیرازی:فقیه و مجاهد برجسته.
